Oświetlenie LED - potencjał a niedoskonałości (cz. 1.)

Zaufanie konsumentów jest warunkiem prawidłowego rozwoju technologii oświetlenia diodami LED. Technologia oświetlenia diodami LED pod względem potencjału osiągania parametrów technicznych, różnorodności zastosowań i możliwości całkowicie nowych kreacji oświetleniowych zasługuje na miano przełomowej. Tak sformułowane perspektywy oświetlenia LED doprowadziły do ogromnych oczekiwań począwszy od konsumentów i inwestorów do strategów gospodarczych, którzy słusznie widzą w tej technologii możliwości znacznego i efektywnego kosztowo ograniczenia energii na cele oświetleniowe.

Oświetlenie diodami LED rozwija się szybko, ale jest jednocześnie na wczesnym etapie w porównaniu z innymi technologiami oświetleniowymi, np. bazującymi na niskoprężnych świetlówkach, czy wysokoprężnych lampach wyładowczych, które rozwijały się przez dziesięciolecia. Od kilku lat nowe produkty oświetleniowe LED ( źródła światła, moduły, oprawy oświetleniowe) są wprowadzane na rynek z pewnym sukcesem przez uznanych producentów, którzy w widoczny sposób podnoszą ich poziom techniczny i zwiększają zakres zastosowań. W tym samym jednak czasie na rynku pojawiają się produkty, przesadnie rozreklamowane, które nie spełniają oczekiwań, a często nie odpowiadają podstawowym warunkom bezpieczeństwa. Takie zjawisko prowadzi do rozczarowania konsumentów, a w konsekwencji grozi zahamowaniem rozwoju lub wręcz odrzuceniem technologii LED przez rynek, co byłoby dalece niekorzystne z punktu widzenia niewykorzystania możliwego wpływu sektora oświetleniowego na wzrost i konkurencyjność gospodarki. Z tego względu przemysł europejski, reprezentowany przez organizacje narodowe producentów oświetlenia CELMA (Pol-lighting jest ich członkiem) wystąpił z inicjatywą sformułowania jednolitego podejścia do rozwiązywania tej kwestii, co wymaga spełnienia szeregu warunków.

Standardy bezpieczeństwa i wydajności dla produktów oświetlenia LED

Najwyższy priorytet otrzymało utworzenie standardów bezpieczeństwa w ramach Międzynarodowej Komisji Elektrotechnicznej IEC oraz Standardów Europejskich EN dla stateczników LED, lamp LED oraz modułów LED. Przedstawiciele europejskiego przemysłu oświetleniowego zapoczątkowali utworzenie, począwszy od 2004 roku, stosownych standardów bezpieczeństwa dla produktów LED. Tworzenie standardów bezpieczeństwa, w chwili obecnej, jest prawie zakończone.

Standardy bezpieczeństwa IEC są obowiązującymi wymogami bezpieczeństwa w krajach Unii Europejskiej. Odbywa się to zgodnie z dyrektywą niskonapięciową (LVD), a zgodność jest potwierdzana deklaracją producenta oraz znakiem CE umieszczanym na produktach.

Drugi priorytet odnosi się do standardów wydajności dla produktów LED, określonych w normach IEC (EN), które nie podają bezwzględnych wymogów minimalnych, ale definiują:

• znaczące składniki wydajności
• metody pomiaru dla każdego składnika wydajności
• dopuszczalną tolerancję dla każdego składnika

Sprawą pierwszorzędnej wagi jest, aby powstające standardy dla lamp LED i modułów LED były jak najszybciej udostępniane. Stąd są one publikowane jako powszechnie dostępne specyfikacje techniczne ( procedura PAS). Równolegle oficjalna norma IEC będzie skierowana wg formalnej i czasochłonnej procedury. Wszystkie niezbędne standardy dotyczące wydajności LED będą dostępne w 2011 roku (niektóre jako PAS).

Fotobiologiczne wymogi bezpieczeństwa dla produktów oświetlenia LED
Poza bezpieczeństwem elektrycznym, produkty oświetlenia LED muszą być zgodne z normą EN/IEC 62471, która zawiera wymogi w zakresie oddziaływania produktów oświetleniowych na oko ludzkie i skórę. Norma ta określa limity parametrów oraz podstawę klasyfikacji produktów pod kątem oddziaływania emitowanego przez nich światła na oko i skórę człowieka. Normy te weszły w zakres dyrektywy niskonapięciowej, co oznacza, że zgodność produktów z tą normą musi być potwierdzana poprzez znak CE. Europejski przemysł oświetleniowy odegrał główną rolę w przełożeniu ogólnych wymogów IEC na kategorie ryzyk grupowych i procedury testowania.

Europejskie przepisy prawne określające wymogi dla produktów oświetleniowych LED
W ramach dyrektywy UE dotyczącej ekoprojektowania produktów wykorzystujących energię są ustalane wymogi dla produktów oświetleniowych. Dotychczas wdrożone zostały rozporządzenia Komisji Europejskiej Nr 244/2009 dotyczące produktów stosowanych w gospodarstwach domowych oraz Nr 245/2009 dotyczące produktów do stosowania w sektorze instytucjonalnym. W odniesieniu do lamp LED jedynie przepisy Rozporządzenia 244/2009 określają minimalne wartości strumienia świetlnego w odniesieniu do równoważnych żarówek. Szczegółowe wymogi funkcjonalności dla lamp LED, takie jak trwałość, oddawanie barw itd., zostaną uchwalone w niedalekiejprzyszłości. Przepisy, będące w przygotowaniu, poza wyżej wymienionymi wymogami dla lamp LED będą zawierały kryteria dla modułów LED i stateczników LED. Przemysł oświetleniowy, poprzez swoje organizacje przedstawił Komisji szczegółowe rekomendacje dotyczące minimalnej, jakości i efektywności energetycznej dla każdej z powyższych grup. Spełnienie wymogów w zakresie ekoprojektowania stanowi warunek oznakowania wyrobu znakiem CE upoważniającym do wprowadzenia produktu na rynki Unii Europejskiej.

Przepisy Unii Europejskiej oraz standardy wydajności EN są powiązane.
W celu potwierdzenia zgodności produktów z wymogami ekoprojektowania, określonymi w rozporządzeniach Komisji Europejskiej, muszą być ustalone metody pomiarowe. Standardy IEC (EN) w zakresie wydajności dostarczają informacji na temat testowania, pomiarów oraz dopuszczalnych tolerancji dla każdego składnika wpływającego na wydajność. Umożliwia to skuteczne wykonanie testów zgodności. Nowe standardy wydajności IEC(EN) będą opublikowane po uchwaleniu brakujących wymogów ekoprojektowania dla lamp, modułów i stateczników LED. Wcześniejsza informacja jest przekazywana zainteresowanym w procedurze PAS. Przemysł europejski zdecydowanie zaleca stosowanie jednolitych w całej Unii Europejskiej metod testowania oświetlenia LED, w celu uzyskania przejrzystych metod postępowania dla wszystkich zaangażowanych stron oraz porównywalności, jakości produktów.

Stanowisko europejskiego przemysłu oświetleniowego w sprawie wewnętrznych przepisów krajów członkowskich.
Kraje członkowskie mają prawo do wprowadzenia na swoim terenie dodatkowych wymagań, ponad przepisy ekoprojektowania, które muszą spełniać produkty biorące udział w programach, których celem jest stymulowanie energooszczędności. Są to projekty o charakterze dobrowolnym, często oparte o takie narzędzia jak subsydiowanie zakupów, ulgi podatkowe itp. Europejski przemysł oświetleniowy zdecydowanie zaleca stosowanie jednolitych metod oceny wyrobów we wszystkich krajach i dla wszystkich rodzajów wymogów związanych z produktami. Różnica w wymaganiach, które musi spełniać produkt, wynika ze źródła ich powstania. Są to:

• Obowiązkowe minimalne wymogi warunkujące wprowadzenie produktu na rynek UE,
• Dodatkowe wymogi, dobrowolnie akceptowane, od spełnienia, których uzależniony jest udział w programie realizowanym lokalnie,
• Dodatkowe wymogi, w związku z dobrowolnymi programami w krajach poza Europą, np. Energy Star w USA

Przemysł oświetleniowy zwraca uwagę, że każdy z powyższych programów musi uruchamiać narzędzia zapobiegające wejściu na rynek produktów słabej jakości. Jednocześnie projekt musi pozostawiać odpowiednie miejsce na różnicowanie konkurencyjne oraz opierać się na rozwiązaniach efektywnych pod względem kosztów, co oznacza, że nie należy stosować zbyt zaawansowanych technicznie rozwiązań, tam gdzie wymogi minimalne całkowicie spełnią wyznaczony cel.

Konieczność skutecznego nadzoru rynkowego.
Od czasu, kiedy zgodność produktów z obowiązującymi wymogami oparta jest na deklaracji producenta lub sprzedawcy i znakowaniu CE, skuteczny nadzór rynkowy stał się podstawą zapewniającą prawidłowe funkcjonowanie rynku. Rolą kontroli rynkowej jest zapewnienie wszystkim uczestnikom rynku równych szans. Nieuczciwa konkurencja niszczy wiarygodnych producentów i w konsekwencji działa przeciwko konsumentom. Szczególne zagrożenie nieuczciwą konkurencja dotyczy rozwijającego się rynku oświetlenia LED, gdzie nowa generacja produktów może pojawiać się nawet co 6 miesięcy. Pokusa dla nieuczciwych producentów, żeby nie ( w pełni) stosować się do wymagań rośnie, ponieważ ryzyko ujawnienia jest zbyt małe. Przemysł oświetleniowy jest bardzo zaniepokojony brakiem skutecznego lub jakiegokolwiek nadzoru rynkowego w zakresie oświetlenia. Przemysł apeluje do Komisji Europejskiej, lokalnej administracji rządowej o zmianę tego stanu rzeczy i wprowadzenie skutecznych narzędzi kontroli rynku. Byłaby to szansa zapobieżenia sytuacji, w której produkty niskiej jakości zmarginalizowałyby rozwój obiecującej technologii, oświetlenia LED, a perspektywy osiągnięcia wielostronnych korzyści nie zostałaby zrealizowane.